H Cubalaya είναι μια από τις πιο όμορφες κότες με χώρα καταγωγής την Κούβα. Στις φλέβες τους κυλάει αίμα από ευρωπαϊκές ράτσες αλλά και ράτσες από τις Φιλιππίνες. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Ισπανοί έφεραν κάποιες ράτσες από τις Φιλιππίνες τις οποίες οι Κουβανοί διασταύρωσαν με ευρωπαϊκές ράτσες. Το κύριο χαρακτηριστικό της Cubalaya είναι η μακριά και κομψή ουρά η οποία κρέμεται προς τα κάτω και χαρακτηρίζεται ως “αστακού”. Είναι μια από τις λίγες ράτσες που στο βιογραφικό μπορούν να κομπάσουν πως εκτρέφονταν για τα αυγά, το κρέας, τις κοκορομαχίες και την παρουσίαση σε επιδείξεις πουλερικών.
Είναι μια μεσαίου μεγέθους ράτσα με τα κοκόρια να ζυγίζουν περίπου 2,4 κιλά και τις κότες 1,6 κιλά. Είναι ιδιαίτερα όμορφη και για αυτό έχει φανατικούς εκτροφείς σε όλο τον κόσμο, όμως δυστυχώς σήμερα θεωρείται μια σπάνια ράτσα. Το σώμα της Cubalaya είναι μακρόστενο και έχει επιβλητική όψηενώ τα κοντά της πόδια την κάνουν να φαίνεται πιο μικρόσωμη από ότι είναι στην πραγματικότητα. Το φτέρωμα των αρσενικών είναι σαφώς πιο εντυπωσιακό από των θηλυκών με κοκκινοπορτοκαλί και σκούρες πράσινες αποχρώσεις. Μακριά φτερά καλύπτουν το λαιμό και την πλάτη με τους λοβούς των αυτιών όπως και το λοφίο να είναι κόκκινα. Το λοφίο είναι μικρό όπως σε όλες τις ράτσες που συμμετέχουν σε κοκορομαχίες. Η εντυπωσιακή και ιδιαίτερη ουρά σχηματίζεται από μεγάλα φτερά τα οποία σχηματίζουν καμπύλη τόσο στις κότες όσο και στα κοκόρια. Στις κότες θα παρατηρήσουμε πως υπάρχει μεγάλη διαφορά χρώματος μεταξύ του φτερώματος γύρω από το κεφάλι και τον λαιμό και του υπόλοιπου σώματος. Την Cubalaya θα τη συναντήσουμε στους παρακάτω χρωματισμούς: μαυρόστηθο, μαύρο και λευκό. Ο πιο συνηθισμένος είναι τα μαυρόστηθα με κόκκινο για τα κοκόρια και σταρένιο για τις κότες.
Η Cubalaya είναι μια δραστήρια φασαριόζικη ράτσα που της αρέσει η ελεύθερη βόσκηση και κυρίως να κυνηγάει έντομα. Έχουν ήρεμο χαρακτήρα ενώ εξημερώνονται εύκολα και είναι πολύ φιλικές. Πολλά κοτόπουλα τρώνε από την πρώτη κιόλας μέρα από το χέρι του ιδιοκτήτη. Είναι μία εύρωστη ράτσα η οποία δε μεγαλώνει σωστά σε μικρό και περιορισμένο χώρο. Έχουν τη φήμη του ατρόμητου και θαρραλέου πουλιού με τα κλωσόπουλα πολύ συχνά να μη φοβούνται ακόμα και τους θηρευτές. Μεγαλώνουν ιδιαίτερα αργά με αποτέλεσμα να χρειάζονται μέχρι 3 χρόνια για να ενηλικιωθούν. Το κρέας τους είναι υψηλής ποιότητας και ιδιαίτερα εύγευστο ενώ παράλληλα έχουν και καλή παραγωγή από μικρά λευκά αυγά. Είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών και υγρασίας.
